Kwalifikacje i szkolnictwo zawodowe to dwa ściśle ze sobą powiązane obszary prowadzenia polityki krajowej oraz kluczowe obszary specjalizacji Instytutu Analiz Rynku Pracy.

Kwalifikacja to formalnie potwierdzony zbiór efektów uczenia się. Jest to formalny wynik procesu oceny i walidacji uzyskany w sytuacji, w której właściwy organ zgodnie z ustaloną procedurą stwierdził, że dana osoba osiągnęła efekty uczenia się zgodne z określonymi standardami.

W Polsce nadaje się wiele rodzajów kwalifikacji. Funkcjonują one w systemach oświaty, szkolnictwa wyższego, rzemiosła oraz w ramach różnych struktur, instytucji i organizacji, które je nadają. Kwalifikacje wiążą się także z uzyskiwaniem określonych uprawnień zawodowych. Dotyczy to między innymi służby zdrowia, zawodów prawniczych, służb finansowych, branży budowlanej, elektrycznej i energetycznej, obsługi maszyn i urządzeń, komunikacji lądowej, lotnictwa, żeglugi itd. W Polsce pojęcie kwalifikacji jest nierozerwalnie związane ze zintegrowanym systemem kwalifikacji.

Instytut Analiz Rynku Pracy od lat aktywnie uczestniczy w prowadzonych przez Instytut Badań Edukacyjnych projektach badawczo-naukowych, których celem jest opracowanie założeń i wdrożenie w Polsce zintegrowanego systemu kwalifikacji. Podstawowym celem zintegrowanego systemu kwalifikacji jest zapewnienie pełnej porównywalności dyplomów i certyfikatów oraz zagwarantowanie odpowiedniej jakości kursów i szkoleń.

Zintegrowany system kwalifikacji obejmie edukację ogólną, szkolnictwo wyższe oraz kształcenie i szkolenie zawodowe. Do systemu włączona zostanie zarówno edukacja szkolna jak i edukacja pozaszkolna, obejmująca kursy, szkolenia, naukę w miejscu pracy, samokształcenie i wszelkie inne formy edukacji. Wdrożenie zintegrowanego systemu kwalifikacji spowoduje liczne zmiany w polskim systemie edukacji ogólnej i kształcenia zawodowego. Do najważniejszych z nich można zaliczyć:

• Uzyskanie dyplomu czy certyfikatu potwierdzającego kwalifikacje będzie szybsze, prostsze i bardziej dostępne niż obecnie.
• Łatwiej będzie można ocenić oferty edukacyjne szkół i firm szkoleniowych.
• Planowanie ścieżek edukacyjno-zawodowych będzie łatwiejsze.
• Doradcy edukacyjno-zawodowi będą mieli dostęp do rzetelnej informacji na temat oferty edukacyjnej, co pomoże im skuteczniej pomagać klientom.
• Każdy będzie miał możliwość formalnego potwierdzenia własnych kompetencji.
• W trakcie rekrutacji pracodawcy otrzymają dostęp do rzetelnych informacji na temat kwalifikacji kandydatów do pracy.

Główne elementy zintegrowanego systemu to ośmiopoziomowa Polska Rama Kwalifikacji, która zawiera wymagania dotyczące wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych, oraz Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji, który prowadzić będzie Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości.

Polska Rama Kwalifikacji to ośmiopoziomowa struktura zawierająca opisy wymagań dotyczące wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych, które odpowiadają danemu poziomowi kwalifikacji. Każdy z tych poziomów przyporządkowany jest do odpowiadającego mu poziomu w Europejskiej Ramie Kwalifikacji. Założeniem Polskiej Ramy Kwalifikacji jest zapewnienie jasności oraz przejrzystości posiadanych kwalifikacji. Strukturę Polskiej ramy Kwalifikacji opisuje poniższy schemat opracowany przez Instytut Badań Edukacyjnych:

Polska Rama Kwalifikacji zdefiniowana jest na trzech poziomach: Polska Rama Kwalifikacji odniesiona do Europejskiej Ramy Kwalifikacji na pierwszym poziomie, ramy kwalifikacji dla edukacji ogólnej, szkolnictwa wyższego oraz kształcenia i szkolenia zawodowego na drugim poziomie oraz sektorowe ramy kwalifikacji na trzecim poziomie. Sektorowe ramy kwalifikacji zawierająca opisy wymagań dotyczące wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych charakterystycznych dla poszczególnych sektorów gospodarki. W pierwszej kolejności opracowano sektorowe ramy kwalifikacji dla bankowości, turystyki, sportu, telekomunikacji i informatyki. Instytut Analiz Rynku Pracy w konsorcjum z Altkom Akademia S.A. brał udział w opracowani sektorowej ramy kwalifikacji dla IT.

Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji obejmuje kwalifikacje nadawane w Polsce. Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji ma pełnić funkcję „łącznika” pomiędzy podsystemami kwalifikacji funkcjonującymi dotychczas autonomicznie. W Zintegrowanym Rejestrze Kwalifikacji przechowywane będą w formie elektronicznej wszystkie informacje dotyczące kwalifikacji. W rejestrze mają się znajdować zarówno kwalifikacje pochodzące z obszaru działania organów władz publicznych lub instytucji przez nie upoważnionych, jak i inne kwalifikacje.

Włączenie kwalifikacji do Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji będzie oznaczało, że przypisano jej poziom Polskiej Ramy Kwalifikacji. Tym samym każda kwalifikacja wpisana do rejestru będzie miała odniesienie do poziomu w Europejskiej Ramie Kwalifikacji.

W rejestrze znajdą się z mocy ustawy kwalifikacje z oświaty i szkolnictwa wyższego. Np. matura przypisana będzie miała czwarty poziom PRK, a licencjat – szósty. O umieszczeniu kwalifikacji uregulowanych, a więc takich, które mają podstawę w ustawach, decydować będzie minister odpowiedzialny za dany obszar. Kwalifikacje tzw. rynkowe będą zgłaszane do rejestru przez zainteresowane gremia np. przedstawicieli branż.

Szkolnictwo zawodowe obejmuje kształcenie przedzawodowe, właściwe kształcenie do zawodu i wszelkie formy dokształcania i doskonaleni zawodowego. Kształcenie zawodowe można określić zatem jako ogół celowo organizowanych czynności i procesów umożliwiających przygotowanie do zawodu, w tym orientację zawodową, a w szczególności przygotowanie do wykonywania określonej pracy zawodowej.

W Polsce szkolnictwo zawodowe funkcjonuje w ramach systemu światy (edukacji formalnej). Po zakończeniu kształcenia zawodowego w zasadniczej szkole zawodowej, technikum czy szkole policealnej uczeń może przystąpić do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. Egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe nie jest obowiązkowy. Dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe wydają okręgowe komisje egzaminacyjne.

Obok systemu oświaty kształcenia zawodowe prowadzone jest również przez Związek Rzemiosła Polskiego oraz w ramach przygotowania zawodowego młodocianych. Formalne potwierdzenie kwalifikacji nabytych ta drogą odbywa się poprzez egzamin zawodowy przeprowadzany przez komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych, które wydają świadectwa czeladnicze oraz dyplomy mistrzowskie. Te dokumenty są równorzędne wobec dyplomów wydawanych przez okręgowe komisje egzaminacyjne.

Szeroko rozumiane szkolnictwo zawodowe obejmuje również wszelkie pozaformalne i nieformalne formy kształcenia i szkolenia zawodowego oraz element systemu szkolnictwa wyższego, jakim są wyższe szkoły zawodowe.